Mijn kind liegt! Wat nu?
Ja, kinderen liegen. Net als volwassenen… Het goede nieuws: als je als ouder op de juiste manier handelt, zal je kind weten dat de waarheid vertellen toch echt (meestal) de beste optie is.
Het goede voorbeeld
Als eerste rolmodel in het leven van je kind, speel je als ouder een belangrijk onderdeel in het laten zien van eerlijkheid. Daarbij heb je ook nog eens de meeste invloed op het verkrijgen van een innerlijke drang om de waarheid te verleiden. Als kinderen opgroeien en beter inzicht krijgen in sociale omgangsvormen, moet je als ouder helpen om het verschil te leren zien tussen kleine leugentjes om bestwil (om de gevoelens van een ander te sparen) en echte oneerlijkheid. Uit onderzoek blijkt dat kinderen en volwassenen om dezelfde redenen liegen: om uit de problemen te komen, om indruk te maken op iemand anders, om er zelf beter van te worden of om beleefd te zijn. Al vanaf jonge leeftijd zal je kind experimenteren met de waarheid en dat zal hij of zij blijven doen, al zullen er afhankelijk van leeftijd verschillen zitten in verfijning en resultaat. Om invloed te kunnen uitoefenen op het gedrag van je kind, is het belang dat je liegen benadert op een manier die past bij de leeftijd van je kind. Als je weet hoe je je adequaat kan reageren op een leugentje, is het makkelijker om te laten zien hoe het wél moet!
Liegen door peuters
Omdat peuters nog niet zo goed kunnen praten, hebben ze ook nog niet zo’n duidelijk beeld van het verschil tussen liegen en het vertellen van de waarheid. Ook is het voor hen nog niet zo helder wat het verschil is tussen realiteit en fantasie. Een 2-jarige kan uit woede koppig volhouden dat z’n babybroertje het koekje heeft opgegeten en niet hijzelf. Dit gedrag ontstaat uit emotie en heeft nog weinig met echt liegen te maken.
Geen machtsstrijd
Bedenk dat peuters proberen zelfstandig te worden en dat ze het hierdoor bij iedere onenigheid laten aankomen op een machtsstrijd. Het is daarom beter om in zulke situaties rustige, diplomatieke antwoorden te geven, die aangeven dat je je twijfels hebt. In het geval van het verdwenen koekje kun je bijvoorbeeld zeggen: ‘Dus je broertje heeft het gedaan? Dan zullen het geen kruimeltjes zijn die ik daar aan je kin zie!’ Met zo’n reactie voorkom je een discussie over de schuldvraag. Peuters en jonge kleuters zijn nog te jong om gestraft te worden om liegen, maar als ouder kun je wel beginnen met het aanmoedigen van het vertellen van de waarheid. Samen kinderboeken lezen over vergelijkbare situaties kunnen daarbij helpen.
Liegen door kleuters
Als je kind een jaar of 4 is, kan het zich verbaal beter uiten. Vraag je: ‘Heb jij je zusje geslagen’, dan kan je kind ijskoud ontkennend antwoorden, terwijl duidelijk is dat het wel zo is. Vertel in dergelijke situaties telkens wat het verschil is tussen waarheid en leugens, en waarom liegen zo erg is. Praat hierover bij voorkeur direct nadat je je kind op een leugentje hebt betrapt. Dit hoeft geen uitgebreid gesprek te zijn. Alleen al het telkens weer benoemen van het onderwerp is een signaal voor je kind dat jij het echt belangrijk vindt. Betrap je je kind op een leugen? Geef dit dan duidelijk en serieus aan: ‘Volgens mij vertel je niet de waarheid’, of ‘Weet je echt zeker dat het zo gebeurde?’. Maak duidelijk dat je niet in de leugen trapt, maar laat het daarbij. Vriendelijk corrigeren is voldoende. Het is nodig om je kind hierover nog verder aan de tand te voelen, of om te proberen om alsnog de waarheid boven tafel te krijgen. Dat is alleen noodzakelijk wanneer het gaat om een echt serieuze situatie die om meer aandacht vraagt.
Tekst gaat verder onder de afbeelding.
Liegen door oudere kinderen
Wanneer je kind tussen de 5 en 8 jaar oud is, zal hij of zij meer liegen. Zo test hij uit waarmee hij weg kan komen. Het gaat dan vaak om leugens over school, huiswerk, docenten en vrienden. Die leugens volhouden zal nog steeds lastig zijn, al lukt het je kind steeds beter om ze te verbergen. Het kan op deze leeftijd lastig zijn om alle regels op te volgen en verantwoordelijkheden te dragen. Hierdoor gaan kinderen liegen, om op deze manier te maskeren dat bepaalde dingen niet gelukt zijn en om iedereen toch tevreden te houden. Gelukkig zijn de meeste leugentjes nog goed te ontdekken. Praat open met je kind over waarheid en leugen. Ook op deze leeftijd kan het samen lezen van kinderboeken hierover goed zijn. Geef vooral positieve feedback en complimenten op de momenten dat je kind wel eerlijk is. Die positieve aandacht werkt meestal beter dan negatieve.
Goed voorbeeld
Het allerbelangrijkste: blijf het goede voorbeeld geven. Zelfs een zin als ‘Vertel ze maar dat ik niet thuis ben’, terwijl je daar wel gewoon bent, kan voor je kind een verwarrend signaal zijn. Er kunnen ook momenten zijn dat je stiekem liever hebt dat je kind een leugentje vertelt. Bijvoorbeeld wanneer hij een vreselijk lelijke, zelfgebreide trui van oma cadeau krijgt. Natuurlijk kan je kind niet zeggen dat je de trui spuuglelijk vindt, maar liegen mag toch ook niet? Zoek dan samen naar een beter alternatief. Bedenk bijvoorbeeld dat oma heel hard gewerkt heeft aan die trui en dat dat natuurlijk wel heel lief is. Dan zal het voor je kind makkelijker zijn om oma echt eerlijk te bedanken voor de trui, zonder daarover te hoeven liegen.
Als je pre-puber liegt
De meeste kinderen die tussen de 9 en 12 jaar oud zijn kunnen het verschil tussen leugen en waarheid duidelijk zien. Tegelijkertijd gebruiken ze steeds vaker leugentjes om bestwil en kunnen ze leugens langer volhouden. Gelukkig voelen ze zich na een leugentje ook vaker schuldig. Duidelijke en langere gesprekken over eerlijkheid zijn echt nodig in deze periode, om nuanceverschillen duidelijk te maken. Een leugentje uit beleefdheid is minder erg dan een leugen over wie dat snoep heeft gestolen. Leg je kind uit dat het vertellen van de waarheid belangrijk is, maar dat er een paar situaties zijn waarin je beter kunt kiezen voor beleefdheid of het sparen van andermans emoties.
Niet lekker
Noem als voorbeeld dat je kind bij een vriendje gaat eten en hij het eten niet lekker vindt. Dan kan hij dat natuurlijk eerlijk zeggen. Beter is het om niets te zeggen, het bord keurig leeg te eten en te bedanken na het spelen! Door dergelijke situaties te bespreken, verbeter je de sociale vaardigheden van je kind. Wees je er wel van bewust dat je kind niet altijd de waarheid vertellen. Denk er op zo’n moment eerst even over na waarom je kind liegt. Het zal je helpen om op constructieve wijze het gesprek aan te gaan en op de juiste manier te reageren.
